(चिपळूण)
कोकणच्या निसर्गरम्य चिपळूणमध्ये पक्षी निरीक्षक डॉ. श्रीधर जोशी यांच्या कॅमेऱ्याने एक ऐतिहासिक क्षण टिपला आहे. भारतात आजवर कधीही न आढळलेला ‘ब्लॅक हेरॉन’ (Black Heron) हा दुर्मिळ आफ्रिकन पक्षी पहिल्यांदाच या ठिकाणी दिसला आहे. पाणथळ भागात मासे पकडताना आढळलेले हे दोन पक्षी, केवळ चिपळूणसाठीच नव्हे, तर संपूर्ण भारतीय पक्षी निरीक्षकांच्या समुदायासाठी एक महत्त्वपूर्ण नोंद ठरली आहे.
रविवार, ३ ऑगस्ट रोजी सकाळच्या वेळी डॉ. जोशी यांनी हे दोन काळ्या रंगाचे बगळे पाहिले. त्यांच्या निरीक्षणातून असे लक्षात आले की, ते एका विशिष्ट ‘कॅनोपी फीडिंग’ (canopy feeding) किंवा ‘अंब्रेला फीडिंग’ (umbrella feeding) शैलीने मासे पकडत होते. या अनोख्या पद्धतीत पक्षी आपले पंख छत्रीसारखे पसरवून सावली तयार करतो, ज्यामुळे मासे आकर्षित होतात आणि त्यांना पकडणे सोपे होते. जगातील फारच थोड्या पक्ष्यांमध्ये, विशेषतः ब्लॅक हेरॉनमध्येच, ही पद्धत आढळते. यामुळेच डॉ. जोशी यांनी तात्काळ या पक्ष्यांची ओळख पटवली.
संशोधन आणि अधिकृत नोंदणी
डॉ. जोशी यांनी घेतलेल्या छायाचित्रांवरून सुरुवातीला काही पक्षी अभ्यासकांनी हा ‘ब्लॅक क्राऊन्ड नाईट हेरॉन’ असावा, असा अंदाज व्यक्त केला होता. मात्र, पक्ष्यांचे लांबट पाय, पूर्ण काळे शरीर आणि त्यांची खास मासेमारीची शैली पाहून सर्व तज्ज्ञांनी एकमताने हा ‘ब्लॅक हेरॉन’च असल्याची पुष्टी केली. या दुर्मिळ पक्ष्याची भारतातील अधिकृत नोंद व्हावी यासाठी डॉ. जोशी यांनी हे फोटो आणि माहिती इंडियन बर्ड जर्नलकडे पाठवली आहे.
ब्लॅक हेरॉन (Egretta ardesiaca) हा मूळ आफ्रिकेतील सेनेगल, सुदान, केनिया, टांझानिया, दक्षिण आफ्रिका आणि मादागास्कर यांसारख्या देशांमध्ये आढळतो. तो सहसा स्थलांतर करत नाही, पण अन्न-पाण्याची टंचाई असेल तरच तो जागा बदलतो. युरोपातील ग्रीस, इटली, आयर्लंड येथेही याच्या काही नोंदी आहेत, पण भारतात तो प्रथमच आढळला आहे.
या पक्ष्यांच्या आगमनाबद्दल डॉ. जोशी म्हणाले, “हे पक्षी आफ्रिकेतून चिपळूणमध्ये कसे पोहोचले, हे अद्याप एक गूढ आहे. गेल्या आठवड्यापासून मी त्यांना पुन्हा पाहण्यासाठी चिपळूणमधील वेगवेगळ्या पाणथळ जागांचा शोध घेत आहे.” ब्लॅक हेरॉनचे चिपळूणमधील दर्शन हे येथील समृद्ध जैवविविधतेचा एक उत्तम दाखला आहे. हे आगमन केवळ एक दुर्मिळ घटना नसून, भारतीय पक्षी संशोधनासाठी एक महत्त्वाचा टप्पा आहे, ज्यामुळे चिपळूणची ओळख जागतिक नकाशावर निश्चितच अधिक ठळक होईल.
