रक्त शुद्ध करून शरीरातील विषारी पदार्थ लघवीद्वारे शरीरातून बाहेर काढण्याचं काम किडनी करत असते. परंतु, सदोष जीवनशैली आणि अयोग्य आहारामुळे किडनी स्टोनसह अनेक आजारांचा धोका वाढला आहे. सध्या मुतखडा ही एक त्रास असहाय्य करणारी गंभीर समस्या झाली आहे. किडनी स्टोनचा त्रास झाल्यास लघवी करताना वेदना होतात. तसंच ओटीपोटाच्या भागात वेदना होतात. लहान किडनी स्टोन लघवीद्वारे बाहेर निघू शकतात. परंतु, मोठा असल्यास शस्त्रक्रिया करावी लागते.
किडनी स्टोनची लक्षणे
किडनी स्टोनची लक्षणे स्टोनच्या आकारावर आणि स्थितीवर अवलंबून असतात. लहान स्टोन सहसा कोणतीही लक्षणे निर्माण करत नाहीत. मोठे स्टोन यूरिनरी ट्रॅक्ट मध्ये अडकून त्यामुळे वेदना, रक्तस्त्राव आणि इतर समस्या होऊ शकतात.
सामान्य लक्षणे
- खालच्या पाठीच्या दोन्ही बाजूला तीव्र वेदना
- यूरीन मध्ये रक्त
- मळमळ किंवा उलट्या
- ताप आणि थंडी
- वारंवार लघवी करण्याची इच्छा
- लघवी करताना जळजळ
अतिरिक्त लक्षणे
- पोटदुखी
- ढगाळ किंवा दुर्गंधीयुक्त यूरीन
- लघवी कमी होणे
किडनी स्टोन दुखू लागतो तेव्हा तो यूरिनरी ट्रॅक्ट मध्ये अडखळतो. यामुळे तीव्र वेदना होतात. लहान स्टोन सहसा स्वतःहून निघून जातात. मोठ्या स्टोनसाठी औषधे किंवा सर्जरी आवश्यक असू शकते.
किडनी स्टोन होण्याची कारणे
किडनी स्टोन होण्याची अनेक कारणे आहेत. यामध्ये खालील गोष्टींचा समावेश होतो:
- पाणी पिण्याचे प्रमाण कमी असणे: लघवीमध्ये खनिजांची पातळी जास्त असल्यास, ते एकत्र येऊन स्टोन बनू शकतात. पाणी पिण्याचे प्रमाण वाढल्याने लघवीचे प्रमाण वाढते आणि खनिजांची पातळी कमी होते.
- व्यायामाचा अभाव: व्यायाम केल्याने लघवीचे प्रमाण वाढते आणि खनिजांची पातळी कमी होते.
- लठ्ठपणा: लठ्ठपणामुळे शरीरात कॅल्शियमचे प्रमाण वाढते, ज्यामुळे किडनी स्टोन होण्याचा धोका वाढतो.
- वजन कमी करण्याची सर्जरी: वजन कमी करण्यासाठी सर्जरी केल्याने शरीरात कॅल्शियमचे प्रमाण वाढते, ज्यामुळे किडनी स्टोन होण्याचा धोका वाढतो.
- जास्त मीठ किंवा साखर असलेले अन्न खाणे: जास्त मीठ किंवा साखर असलेले अन्न खाल्याने लघवीमध्ये खनिजांची पातळी वाढते, ज्यामुळे किडनी स्टोन होण्याचा धोका वाढतो.
- संसर्ग: किडनीमध्ये इन्फेक्शन झाल्यास, त्यातून खनिज बाहेर पडू शकतात आणि स्टोन बनू शकतो.
- कुटुंबिक इतिहास: किडनी स्टोन जर यापूर्वी कुटुंबात कुणाला झाला असेल तर त्यामुळे किडनी स्टोन होण्याचा धोका जास्त असतो.
किडनी स्टोनचे प्रकार
किडनी स्टोन हे खनिजे आणि क्षारांपासून बनलेले असतात जे यूरीन एकत्र येऊन स्टोन बनतात. किडनी स्टोनचे चार मुख्य प्रकारचे असतात:
1) कॅल्शियम ऑक्सलेट स्टोन: हे सर्वात सामान्य प्रकारचे किडनी स्टोन आहेत. ते यूरीनमध्ये कॅल्शियम आणि ऑक्सालेटच्या पातळीमुळे होतात. कॅल्शियम आणि ऑक्सालेटचे प्रमाण वाढवू शकणारे घटक म्हणजे:
- कमी पाणी पिणे
- जास्त मीठ खाणे
- काही औषधे
- काही आहारातील घटक, जसे की पालक, चॉकलेट आणि स्ट्रॉबेरी
2) युरिक ऍसिड स्टोन: हे दुसऱ्या क्रमांकाचे सर्वात सामान्य प्रकारचे किडनी स्टोन आहेत. ते यूरीन मध्ये युरिक ऍसिडच्या पातळीमुळे होतात. युरिक ऍसिडचे प्रमाण वाढवू शकणारे घटक म्हणजे:
- जास्त प्रमाणात प्रोटीन खाणे
- जास्त प्रमाणात अल्कलाइन पेये पिणे
- काही औषधे
- काही जेनेटिक स्थिती
3) स्ट्रुवाइट स्टोन: हे कमी सामान्य प्रकारचे किडनी स्टोन आहेत. ते यूरीन मध्ये संक्रमणामुळे होतात. संक्रमणामुळे यूरीन मध्ये स्ट्रुवाइट तयार होते, जे नंतर स्टोन बनू शकते.
4) सिस्टिन स्टोन: हे सर्वात दुर्मिळ प्रकारचे किडनी स्टोन आहेत. ते एका आनुवंशिक स्थितीमुळे होतात ज्यामध्ये यूरीनमध्ये सिस्टिनचे प्रमाण वाढते. सिस्टिन हे एक नैसर्गिक अमीनो ऍसिड आहे जे सामान्यतः यूरीनमध्ये विरघळते. तथापि, जर यूरीन मध्ये सिस्टिनचे प्रमाण जास्त असेल तर ते स्टोन बनू शकते.
रक्त आणि लघवीच्या चाचण्या
तुमच्या किडनी आरोग्याचे मूल्यांकन करण्यासाठी आणि स्टोनचे कारण शोधण्यासाठी, तुमचे डॉक्टर रक्त आणि लघवीच्या चाचण्या घेऊ शकतात. या चाचण्यांमध्ये पुढीलप्रमाणे असतात.
- Uric acid test
- PTH test
- Uric acid 24 hrs test
रक्तातील कॅल्शियम, फॉस्फरस आणि युरिक ऍसिडची पातळी: हे खनिज स्टोन तयार होण्यास योगदान देऊ शकतात.
२४ तासांची लघवी: या चाचणीमध्ये, तुम्हाला २४ तासांच्या कालावधीत तुमची सर्व लघवी गोळा करावी लागेल. ही चाचणी स्टोन तयार होण्यास योगदान देणाऱ्या खनिजांची पातळी मोजण्यास मदत करते.
स्टोनचे कारण शोधणे: तुमचा स्टोन बाहेर पडल्यानंतर, तुमचा डॉक्टर त्याचे विश्लेषण करू शकतो. स्टोनच्या प्रकारानुसार, तुमचे डॉक्टर स्टोन तयार होण्याची संभाव्य कारणे ओळखण्यास मदत करू शकतात.
किडनी स्टोनचे निदान करण्यासाठी, तुमचे डॉक्टर तुमच्या मेडिकल हिस्ट्रीबद्दल प्रश्न विचारतील, तुमची शारीरिक तपासणी करतील आणि इमेजिंग टेस्ट घेण्यास सांगतील. स्टोनचे कारण शोधण्यासाठी, तुमचा डॉक्टर रक्त आणि लघवीच्या चाचण्या देखील घेऊ शकतो.
किडनी स्टोनचा उपचार
- किडनी स्टोनचा उपचार मुलांमध्ये आणि प्रौढांमध्ये समान असतो.
- जर स्टोन लहान असेल तर, भरपूर पाणी प्या. हे स्टोन लघवीमध्ये विरघळण्यास मदत करेल.
- जर स्टोन मोठा असेल किंवा लघवीचा प्रवाह रोखत असेल तर, डॉक्टर सर्जरीशिवाय स्टोन काढून टाकण्यासाठी औषधे लिहून देऊ शकतात.
- जर स्टोन खूप मोठा किंवा गुंतागुंतीचा असेल तर, डॉक्टर त्यावर सर्जरी करू शकतात.
सर्जरीशिवाय उपचार
- भरपूर पाणी पिणे: स्टोन लघवीमध्ये विरघळण्यास मदत करण्यासाठी भरपूर पाणी प्या. दररोज किमान 8 ग्लास पाणी प्या.
- औषधे: डॉक्टर स्टोन विरघळण्यास मदत करण्यासाठी औषधे लिहून देऊ शकतात. या औषधांमध्ये ऍसिड-विरोधी औषधे आणि कॅल्शियम ऑक्सालेटच्या निर्मिती कमी करणारी औषधे यांचा समावेश होतो.
किडनी स्टोनचा प्रतिबंध
किडनी स्टोनचा प्रतिबंध करण्यासाठी आपण खालील गोष्टी करू शकता:
- भरपूर पाणी प्या.
- कमी मीठ खा.
- कमी मांस खा.
- फळे आणि भाज्या जास्त खा.
- कॅल्शियमयुक्त पदार्थ आणि ओक्सालेटयुक्त पदार्थ एकत्र खाऊ नका.
हे घटक खावू नये
- मांसाहारी अन्न: शाकाहारी पदार्थांमध्ये प्रथिनांचे प्रमाण जास्त असते. तुम्हाला किडनी स्टोन असेल तर प्रोटीनचे सेवन कमी करावं. कारण यामुळे किडनी स्टोनचा धोका जास्त वाढतो. त्यामुळे अंडी, दही, चणे, मासे, चिकन, आणि डाळी आदी पदार्थांपासून बनलेले पदार्थ खावू नये.
- थंड पेय: किडनी स्टोन असल्यास कोल्ड्रिक, तसंच इतर थंड पदार्थ पिऊ नये. कारण थंड पेय तयार करण्याठी फॉस्फरीक अ‍ॅसिडचा वापर मोठ्या प्रमाणात केला जातो. यामुळे स्टोनचा धोका जास्त वाढतो.
- मीठ: किडनी स्टोन असलेल्या व्यक्तींनी जास्त मिठाचं सेवन करू नये. कारण मीठामध्ये सोडियम असतो आणि सोडियम शरीरात गेल्यानंतर कॅल्शियममध्ये रुपांतरीत होतो. यामुळे शरीरात खडे तयार होतात.
- व्हिटॅमिन सी: किडनी स्टोनचा त्रास असेल तर व्हिटॅमिन सी असलेले पदार्थ जास्त प्रमाणात घेऊ नये.
- किडनी स्टोन असलेल्या लोकांनी पालक, जांभूळ, सुकामेवा, बी आणि चहा पिऊ नये. कारण यात ऑक्सलेटचे प्रमाण जास्त असते.
(टीप : ही माहिती केवळ वाचनासाठी दिलेली आहे. जर असा काही त्रास जाणवत असेल, किडनी स्टोनची लक्षणे जाणवत असल्यास त्वरित डॉक्टरांचा सल्ला घ्या)
