(आरोग्य)
रात्री वारंवार लघवीला उठायला लागणे हे शरीरात काहीतरी बिघाड झाला असल्याचे संकेत आहेत. वेळीच याची लक्षणे ओळखली नाही तर, शरीराला हानी पोहचू शकते. त्यामुळे असा त्रास होत असल्यास तज्ज्ञांचा सल्ला अवश्य घ्यावा. रात्री वारंवार लघवी होण्याच्या या समस्येला वैद्यकीय भाषेत ‘नॉक्टुरिया’ म्हणतात. नॉक्टुरिया म्हणजे रात्री लघवी होणे, हे हृदयाच्या विफलतेचे लक्षण आहे, मूत्राशयाचे नाही.
शिवपुरीचे प्रसिद्ध डॉक्टर डॉ. बन्सल स्पष्ट करतात की, नॉक्टुरिया हे खरेतर हृदय आणि मेंदूच्या रक्तप्रवाहात अडथळा येण्याचे लक्षण आहे. प्रौढ आणि वृद्ध लोकांना याचा सर्वात जास्त त्रास होतो. कारण त्यांना लघवी करण्यासाठी रात्री वारंवार उठावे लागते. झोपेचा त्रास होईल या भीतीने प्रौढ व्यक्ती रात्री झोपण्यापूर्वी पाणी पिण्यास टाळाटाळ करतात. पाणी प्यायले तर लघवी करण्यासाठी पुन्हा पुन्हा उठावे लागेल, असे त्यांना वाटते. मात्र, झोपण्यापूर्वी किंवा रात्री लघवी केल्यानंतर पाणी न पिणे हे प्रौढ आणि वृद्ध लोकांमध्ये वारंवार पहाटे हृदयविकाराचा झटका किंवा स्ट्रोकचे एक महत्त्वाचे कारण असल्याचे समोर आले आहे. खरं तर, नॉक्टुरिया म्हणजे वारंवार लघवी होणे ही मूत्राशयाच्या बिघडलेल्या कार्याची समस्या नाही. हे वयाबरोबर वृद्धांमध्ये हृदयाचे कार्य कमी झाल्यामुळे होत असते, कारण हृदय शरीराच्या खालच्या भागातून रक्त शोषण्यास सक्षम नसते.
जेव्हा आपण उभे असतो तेव्हा रक्ताचा प्रवाह अधिक खालच्या दिशेने होतो. हृदय कमकुवत असल्यास हृदयातील रक्ताचे प्रमाण अपुरे पडते आणि शरीराच्या खालच्या भागावर दाब वाढतो. म्हणूनच प्रौढ आणि वृद्ध व्यक्तींना दिवसा शरीराच्या खालच्या भागात सूज येते. जेव्हा ते रात्री झोपतात तेव्हा शरीराच्या खालच्या भागाला दाबातून आराम मिळतो आणि त्यामुळे ऊतींमध्ये भरपूर पाणी साठते. हे पाणी पुन्हा रक्तात येते. जास्त पाणी असल्यास, पाणी वेगळे करण्यासाठी आणि मूत्राशयातून बाहेर ढकलण्यासाठी मूत्रपिंडांना अधिक मेहनत करावी लागते. हे नॉक्टुरियाच्या मुख्य कारणांपैकी एक आहे.
त्यामुळे आपण झोपायला आडवे झाल्यावर आणि पहिल्यांदा शौचाला जाता, तेव्हा साधारणतः तीन ते चार तास लागतात. त्यानंतर जेव्हा रक्तातील पाण्याचे प्रमाण पुन्हा वाढू लागते तेव्हा तीन तासांनंतर पुन्हा शौचास जावे लागते. दोन-तीन वेळा लघवी केल्यावर रक्तात फारच कमी पाणी असते, असे उत्तर मिळते. श्वासोच्छवासानेही शरीरातील पाणी कमी होते. यामुळे रक्त घट्ट आणि चिकट होते आणि झोपेच्या वेळी हृदयाची गती मंदावते. जाड रक्त आणि संथ रक्तप्रवाहामुळे, अरुंद रक्तवाहिनी सहज अवरोधित होते. यामुळेच प्रौढ आणि वृद्ध व्यक्तींना नेहमी पहाटे ५ ते ६ च्या सुमारास हृदयविकाराचा झटका किंवा अर्धांगवायू झाल्याचे आढळून येते. या अवस्थेत ते झोपेतच असताना मृत्यू येण्याचे प्रमाणही अधिक आहे.
महत्वाचे म्हणजे नॉक्टुरिया ही मूत्राशयाची खराबी नाही, ती वृद्धत्वाची समस्या आहे. त्यासाठी झोपण्यापूर्वी कोमट पाणी प्यावे आणि रात्री लघवीला उठल्यानंतर पुन्हा प्यावे.
नोक्टुरियाला घाबरू नका. भरपूर पाणी प्या, कारण पुरेसे पाणी न पिल्याने तुम्हाला अनारोगाला सामोरे जावे लागेल.
हृदयाची कार्यक्षमता वाढवण्यासाठी आपण सामान्य वेळेत जास्त व्यायाम केला पाहिजे. मानवी शरीर हे यंत्र नाही की, त्याचा अतिवापर केला तर तो बिघडेल. उलट त्याचा जितका जास्त वापर केला जाईल तितका तो मजबूत होईल. अस्वास्थ्यकर अन्न खाऊ नका, विशेषतः जास्त स्टार्च आणि तळलेले पदार्थ. यामुळे अनेक रोगांपासून आपला बचाव होईल.
तज्ज्ञांच्या मते, रात्री लघवी होण्यामागे अनेक कारणेही असू शकतात. त्यामागे कॅफिन, अल्कोहोल, धूम्रपान, तणाव किंवा चिंता हे देखील कारण असू शकते. चहा, कॉफी आणि अल्कोहोलिक किंवा कॅफिनयुक्त पेये ही लघवीचे प्रमाण वाढवणारी असतात. त्याचे अतिसेवन झाल्याने शरीरात लघवी निर्मितीची प्रक्रिया सामान्यत: जास्त प्रमाणात होत असते. ही समस्या ‘नॉक्चुरिया’च्या आजाराशी देखील संबंधित असू शकते. मात्र हा आजार फारसा धोकादायक नसतो.
रात्री लघवी होण्याची कारणे
1) प्रोस्टेट किंवा पेल्विक क्षेत्रातील ट्यूमर
2) किडनी संसर्ग
3) श्वसनक्रिया बंद झाल्यामुळे
4) मल्टिपल स्क्लेरोसिस, पार्किन्सन्स रोग
5) पाठीचा कणा संकुचित होणे यासारखे मज्जासंस्थेचे विकार
6) ऑब्सट्रक्टिव स्लीप एपनिया
ज्येष्ठ नागरिकांसाठी हा अत्यंत महत्त्वाचा लेख आहे. हा लेख आपल्या मित्रमंडळीतील प्रौढ आणि वृद्ध व्यक्तींना अवश्य शेअर करा.
