संथाल कला!

सौ. पूर्वा देसाई, आर्ट थेरपिस्ट

आजपासून Art@Soul प्रत्येक आठवठ्यामध्ये वेगवेगळ्या भारतीय चित्रकलेची माहिती घेऊन येणार आहे. यापैकी आजची पहिली चित्रकला आहे संथाल कला!

खूप कमी लोकांना या कलेविषयी माहिती आहे म्हणूनच ही कला पहिली घेण्याचा निर्णय घेतला. मी जेव्हा संथाल चित्र बघितली तेव्हा त्यांची चित्रकला आपल्या वारली चित्रकलेच्या जवळ जाणारी वाटली. खूप साधी तरी देखील सुंदर अशी ही कला जाणवते

संथाल  लोककला

संथाल ही आदिवासी जमात बिहार, झारखंड, पश्चिम बंगाल या राज्यांमध्ये आढळून येते. इतर अनेक आदिवासी जमाती प्रमाणे संथाल लोकांच्या चित्रांमध्ये त्यांची जीवनशैली, सांस्कृतिक परंपरा, वातावरण दिसून येते.

उत्सवाच्या वेळी संथाल लोक त्यांच्या झोपड्यांच्या भिंती रंगवतात आणि यालाच संथाल चित्रशैली म्हणतात.

त्यांची चित्र म्हणजे जणूकाही त्यांनी प्राणी, पक्षी यांच्याबरोबर सामायिक झालेल्या त्यांच्या जीवनाची प्रतिबिंब होय.

अतिशय प्राथमिक रंगातील चित्रांमध्ये, निसर्गातील पानांचे, फुलांचे आकार वापरून पार्श्वभूमी (background) आणि border रंगवली जाते त्याच प्रमाणे पक्षी, कीटक याचे रेखाटने अतिशय साधे पणे जस जमेल तसं केलेले दिसते त्यामुळेच ही चित्र child art च्या जवळ जातात परंतु तरी देखील या चित्रांमध्ये उत्साह आणि जोम दिसून येतो. वास्तववादी नसली तरी ही चित्र बहुरंगी, कलात्मक असतात.

संथाल चित्रामध्ये आई आणि मूल तसेच मानवी, प्राणी आणि पक्षी जोडप्यांना प्रेम आणि संघटनांचे तत्वज्ञान एकत्र आणले आहे. गावातले विहंगम दृश्य पार्श्वभूमीवर तयार झाले आहे, ज्यात स्त्रिया लाकूड आणि पाणी वाहून नेत आहेत, पुरुष बैलगाडी बाजाराकडे नेत आहेत, एका झाडाखाली नाचतात आणि गात आहेत, फुलांच्या झाडाखाली एक जोडपे; एक कुटुंब शेतीसाठी जात आहे; पुरुष आणि स्त्रिया लाकूड तोडतात आणि लाकूड गोळा करतात आणि डोक्यावरून पाणी आणतात. शिकारी त्यांच्या शिकार घेऊन परतत आहेत, मासेमारी गावठी बाजारात विक्रीसाठी गाडीवर चिखलाची भांडी घेऊन जात आहेत, लग्नाची वरात, नाचणारी लोक हे मजबूत कौटुंबिक बंध आणि संथाल कलेला जीव देणारी दुर्मिळ उर्जा निर्माण करणार्‍या आयुष्याशी सुसंगत जीवन जगण्याविषयी सांगते.

रंगसंगतीमध्ये कोणतेही तर्क नाही. एक पक्षी किंवा मासा अनेक रंगांमध्ये दिसतो. चित्र प्रथम काळ्या आणि नंतर रंगीत काढलेले आहे. मूलतः, संथाल वनस्पती आणि दगडांनी बनविलेल्या नैसर्गिक रंगांचा वापर करतात, ज्यामध्ये एक खास आणि धक्कादायक नृत्य होते. जुन्या पिढी अजूनही नैसर्गिक रंगांवर चिकटून राहतात तर तरुण कृत्रिम रंग निवडतात.