(चिपळूण)
निसर्गाचे फुलणे खुडणारा नव्हे खुलविणारा विकास आपल्याला हवा आहे. भारतभरातील धरणात अपेक्षेपेक्षा अधिक वेगाने गाळ साठत आहे. यावर्षी जमिनी ओल्या करण्याइतकाही पाऊस पडलेला नसताना आषाढीच्या पालख्या पंढरपुरकडे निघाल्याचे आपण सर्वांनी अनुभवले आहे. सृष्टीतील सजीवतेसाठी विविधता (वैविध्य) टिकायला हवी आहे. एकुणात गुणवत्तापूर्ण जीवन जगण्यासाठी ‘हरितग्राम’ चळवळ आवश्यक असल्याचे मत कोकणातील पर्यटन आणि पर्यावरण क्षेत्रातील कार्यकर्ते, लेखक धीरज वाटेकर यांनी व्यक्त केले.
निसर्ग व सामाजिक पर्यावरण प्रदूषण निवारण मंडळ (एन.जी.ओ.) आणि श्रीनाथ शिक्षण प्रसारक मंडळाचे आर. एम. धारीवाल सिंहगड मॅनेजमेंट स्कूल, कोंढापुरी (शिरूर) पुणे आयोजित सातवे पर्यावरण संमेलन कोंढापुरी (२४ डिसेंबर) येथे उद्घाटन सत्रात ते बोलत होते. यावेळी व्यासपीठावर संमेलन अध्यक्ष ‘प्रसिद्ध हवामान अभ्यासक’ पंजाबराव डख, उद्घाटक आयपीएस अधिकारी पंकज देशमुख, चांगुलपणाची चळवळचे संस्थापक राज देशमुख, कोंढापुरी विविध विकास कार्यकारी सोसायटीचे चेअरमन आणि माजी सरपंच स्वप्निलभैय्या गायकवाड, कोंढापुरीच्या सरपंच सौ. अपेक्षा गायकवाड, आर. एम. धारिवाल सिंहगड मॅनेजमेंट स्कूल कोंढापूरीच्या कॅम्पस डायरेक्टर डॉ. अनिता माने, पर्यावरण मंडळाचे अध्यक्ष प्रमोद मोरे, सचिव वनश्री मोरे गुणवरे होते.
वाटेकर पुढे म्हणाले, जीवनस्तर उंचावण्याच्या अपेक्षांनी आपण ग्रासलोय. पण अवघ्या १-२ पिढ्यांत आपल्या अपेक्षा एवढ्या भव्यदिव्य कशा झाल्या? याचा आपण विचार करत नाही. पर्यावरणीय समस्यांचं मूळ इथे आहे. वाटेकर यांनी यावेळी आबासाहेब मोरे यांच्या आठवणी सांगितल्या. ते म्हणाले, आबासाहेब म्हणायचे, ‘वृक्षसंवर्धनाचं आपलं काम जाणीव-जागृतीचं आहे.’ रेल्वेच्या एखाद्या डब्यासारखं लांबचलांब महाराष्ट्रभर पसरलेल्या या सामाजिक कामस्वरूप रेल्वेच्या डब्यात आजवर अनेक प्रवासी येऊन बसले. काही उतरले. पण ना हा डबा थांबला ना हे काम! काही प्रवासी पुन्हा नव्याने बसले. अजूनही काही नव्याने येतील.’
एकविसाव्या शतकाची स्वतःची अशी वैशिष्ट्ये राहिली आहेत. मुक्त अर्थव्यवस्थेमुळे नागरीकरण, मध्यमवर्गाचा कायाकल्प, संघटित क्षेत्रातील कामगार संघटनांचे दुर्बलीकरण यातून विषमता वाढीस लागल्याचे आबांसारख्या पर्यावरणप्रेमीच्या लक्षात आले. मूल्यांपेक्षा किंमत, नात्यापेक्षा व्यवहार, शिक्षणापेक्षा शहाणपण आणि विचारापेक्षा कृती महत्त्वाची ठरल्याने व्यक्तींच्या धारणेत आमूलाग्र बदल झाले. मनुष्य टोकाचा आत्मरत व आत्मकेंद्री बनू लागला. सेलिब्रेटी व सत्ताधीश समाजाचे ‘आयडॉल’ बनले. अशा काळात आपल्या विचार आणि आचारांमध्ये अंतर न पडू देता पर्यावरण चळवळ उभी करण्यासाठी आबासाहेब धडपडत राहिल्याचे वाटेकर यांनी नमूद केले.
पर्यावरण संतुलनासाठी ३३ टक्के भूक्षेत्र जंगलव्याप्त असणे आवश्यक आहे. आपल्या देशात २० टक्के आहे. त्यातही ९ टक्के दाट जंगल शिल्लक आहे. बरेचसे वनक्षेत्र खाजगी आहे. या पार्श्वभूमीवर वाटेकर यांनी आपल्या भाषणात ‘हरितग्राम’ कोंढापुरी गावातील पाणीदार चळवळीचा आढावा घेतला. दुष्काळी गाव अशी या गावाची पूर्वीची ओळख होती. भौगोलिक उंचवठा असल्याने गावातील विहिरींची पाणी पातळी कमी असायची. नंतर प्रयत्नांती गावच्या पूर्वेला असलेल्या एका उंच डोंगरावर, पाणीदार परिसरात मल्हारगड आणि वनराई बहरली. गावात १६३१पासून अस्तित्वात असलेल्या भागीरथी बारव, पाणवठ्याची बारव, अंधेरी बारव आजही ऐतिहासिक म्हणून जपलेल्या आहेत.
‘तंत्रचळ’ लागलेल्या आजच्या पिढीच्या जगण्याचा वेग भयंकर आहे. माणसाचे व्यक्तिगत आयुष्य गुंतागुंतीचे झाले आहे. डिजिटल क्रांतीने केलेला धडाका सोसवेनासा झाला आहे. नातेसंबंध बदलत आहेत. माणसे एकटी पडत आहेत. ती एकमेकांना आभासी भेटत आहेत. १२-१५ वर्षांच्या मुलांत बकालीपणा, हिंसकवृत्ती वाढत चाललेली आहे. तंत्रज्ञानाचा रेटा आणि काळाच्या वेगामुळे त्वरेने निष्कर्ष आणि फळ मिळण्याची अपेक्षा वाढलेली आहे. भावनिक ओलावा हळूहळू नष्ट होत जाणार आहे. आभासी सामाजिकता हा प्रदूषणाचा नवा प्रकार निर्माण होतोय. मोठा दोष या व्यवस्थेने निर्माण केलेला आहे. आपल्याला हे सारं एका क्षणात बदलता येणार नाही आहे. पण पर्यावरणाच्या क्षेत्रातील अराजकतेला विरोध करण्याचं, जाणीव जागृतीचं काम आपण स्वीकारलेलं असल्याचे वाटेकर यांनी नमूद केले.
या संमेलनाला रत्नागिरी जिल्ह्यातील वरिष्ठ राज्य कार्याध्यक्ष विलास महाडिक, जिल्हाध्यक्ष सतिश मुणगेकर, मायावती शिपटे, विनया देवरुखकर, ओंकार शिपटे, तृषाली कदम, मोहन पाटील उपस्थित होते.
